- 10/24/2020 9:27:55 PM
Kayıp Sanatıyla Stanislav Szukalski
Hollywood, 1968.
Koleksiyoner Glenn Bray, sürrealizm hakkında bilgi toplamak amacıyla gittiği bir dükkanda, sürrealizm bölümüne doğru yürürken kahverengi sırtlı bir kitap görür. Eline alıp karıştırmaya başladığında gördükleri karşısında şaşkına döner. 1923 tarihli, Polonyalı bir sanatçıya ait olan bu kitabı alır ve heyecanla çevresindekilere gösterir. Kısa sürede kitabı eline alan herkes aynı şaşkınlık ve heyecanla Bray’e dönüp, aynı soruyu sorar. Biz bunları şimdiye kadar nasıl oldu da hiç görmedik?
Tarzana, 1973.
Girdiği başka bir dükkanda kendisine tanıdık gelen o garip şekille imzalanmış bir poster gören Bray, gidip posterin kime ait olduğunu sorar. Görsel hafızası onu yanıltmamıştır çünkü poster, gerçekten de kitaptaki eserlerin sahibi Stanislav Szukalski’ye aittir ve daha da önemlisi, Szukalski hayattadır, üstelik kendisine yalnızca 8 km mesafede yaşamaktadır. Glenn bunun üzerine onu ziyarete gider ve Szukalski’nin tekrar bulunmasını sağlayan da o olacaktır.
Varşova, 1893
Stanislav Szukalski doğdu. Varşova’ya yakın bir köy olan Gidle’de yetişti. Daha 7 yaşında arkadaşları tarafından heykeltıraş diye çağrılan Szukalski, çocuk yaşlardan itibaren sıradışı olduğunu girdiği her ortamda belli etmiş bir heykeltraş ve ressamdı. Okula başladığında alfabeyi öğrenmeyi reddedip, kendisi bir alfabe oluşturdu ve oluşturduğu alfabe ile okuyup yazmaya başladı. Okul, bu durumu değiştirme umuduyla babasına ulaştığında, babası yazısı okunaksız olmadığı sürece bu konuyu bir daha konuşmak istemiyorum diyerek okul müdürünü şaşırttı. Szukalski’nin babasıyla olan yakın ilişkisine dair bildiğimiz ilk anılarından biri bu.
Szukalski, Struggle, 1917
“Bütün medeniyetleri, karşı başparmak yarattı. Sıradan insanlar, onun bu kadar önemli olduğu fikrine dayanamadı. Ve onunla kendileri arasına bir çukur kazdılar. İşte bu, Struggle, nitelik ve nicelik arasındaki mücadele.”
12 yaşındayken bir fabrikada demirci olarak çalışan babasının yanına Amerika’ya gelen Szukalski, 14 yaşında sanat okumak için Avrupa’ya gitti. Her ne kadar yetenekleri beğenilip takdir edilse de modellerle çalışmanın yeteneği yok ettiğine inandığından Krakow Sanat Akademisi’nden ayrıldı.
Szukalski, anatomiyi de alışılmadık bir şekilde öğrenişini şöyle anlatıyor;
"...babamı çok severdim. Bu dünyadaki herkesten çok. bir sabah parka geldim. Babam orada değildi. Yolun aşağısında bir kalabalık toplanmıştı. Bakmaya gittim. Babamdı.
Bir otomobil tarafından öldürülmüştü. Kalabalığı uzaklaştırdım ve babamın cesedini kucakladım. İlçe morguna kadar, uzun bir yol boyunca omzumda taşıdım onu.
Onlara, 'bu benim babam' dedim ve onlardan bir şey istedim ki onlar da buna izin verdi. Babam bana verilmişti ve ben de onu parçalara ayırıp inceledim. Bana anatomiyi nereden öğrendiğimi sormuştun. Babam öğretti..."
Szukalski, David, 1914
Nazi Almanyası’nın işgalini yaşamış bir Polonyalı olan Szukalski’ye, Hitler kendisine heykelini yapma teklifinde bulundu. Kabul etti ve Hitler’i bir balerin olarak betimlediği bir heykeli Almanya’ya gönderdi. Szukalski, Polonya’da aşırı milliyetçi ve antisemitik bir çizgideyken, II. Dünya Savaşı’nda her şeyini kaybedip kaçmak zorunda kalınca, büyük bir değişim geçirdi.
Bir heykeli yapmadan önce görüntüyü zihninde tasarlayıp, en doğru açıyı bulduktan sonra hayata geçirdiğini söyleyen Szukalski’nin “Bir cebime Rodin’i diğer cebime Michalengelo’yu koyup güneşe doğru yürüdüm” gibi iddialı bir cümlesi de var. Burada belki de onu İkarus’a benzetmek yanlış olmaz. Çünkü mükemmel heykeller yapma ve büyük bir sanatçı olma yolunda narsist kişiliği onun güneşe biraz fazla yaklaşmasına, hatta kalıcı bir zarar görmesine neden olur.
Szukalski hakkında Netflix’te yapımcılığını Leonardo DiCaprio ve babası George DiCaprio’nun, yönetmenliğini de Ireneusz Dobrowolskı’nin üstlendiği 2018 yapımı bir belgesel bulunuyor. Sanatçının özel hayatına odaklanan belgesel Glenn Bray’in 5 yıl boyunca 200 saate yakın çektiği Szukalski’ye ait videolardan oluşmakta.
Belgeselin tanıtımına göz atmak için; https://www.youtube.com/watch?v=sPkoW4cmqT8
Kaynaklar:
Struggle, The Life and Lost Art of Stainslaw Szukalski, 2018, Netflix