- 9/4/2020 3:36:06 PM
Fahrelnissa Zeid: Geçmişten Biri
Yazar bir ağabey, gravür sanatçısı bir kız kardeş ve seramik sanatçısı bir yeğen.
Büyükada doğumlu Fahrelnissa Zeid’in babası Şakir Paşa, sanata çok düşkündü ve ailesinin neredeyse tamamı sanatçıydı. Ağabeyi Halikarnas Balıkçısı olarak bildiğimiz Cevat Şakir Kabaağaçlı; kız kardeşi Aliye Berger, Türkiye’nin ilk oyma gravür sanatçılarından; yeğeni ise Füreya Koral, Türkiye’nin ilk kadın seramik sanatçılarındandır.
Zeid, daha 19 yaşındayken Güzel Sanatlar Akademisi’nde sanat eğitimine başlamıştır ve bu, o dönem için görülmemiş bir şeydir. Sonrasında Paris ve Berlin'de eğitimine devam etmiştir.
Zeid, resminde izlenimcilik, non-figüratif ve mistisizmden etkilenmiştir. Özellikle büyük ölçekli (neredeyse devasa boyutta) ve parlak renklerin kullanıldığı kaleydoskop (parçalı ve sürekli değişkenlik gösteren) desenlerin hakim olduğu soyut resimleriyle bilinirdi.
Soyut resimlerinin yanında portreleriyle de dikkat çeken Zeid, resmini yapacağı kişileri genelde kendinden uzağa oturturdu. Bunun nedeni, detaylara odaklanmak yerine kişinin genel bir silüetini görmek istemesiydi. Bu sayede, portrelerinde kişinin enerjisini ve onun deyimiyle ruhunu ortaya koymaya çalışırdı. Özellikle fotoğrafik bir porter yapımından kaçınırdı, ruhu yansıtma peşindeydi. Fransız yazar Andre Morua, Zeid için şöyle söylüyor: ‘Bu ışıltılı, bu parlak resimlerde Fahrelnissa Zeid, iç tanrısını konuşturuyor.’.
Portrelerinde benzer bir tema vardır: Genellikle tek renk arka plan üstüne, büst (omuzlardan yukarı) veya belden yukarı olarak planlanmış bir çerçeve ve duygu yüklü badem şeklinde etkileyici gözler. Dekoratif sanatlara olan ilgisini yine Zeid’in portrelerinde görmek mümkün.
1980 yılında tamamladığı ‘Geçmişten Biri’ resmi olan Zeid’in oto portresi, bu öğelerin bir çoğunu barındırır. Resim yaparken adeta transa geçen Zeid, bu eseri için şöyle demiştir: ‘Ben 4 medeniyetin torunuyum. Bu otoportremde; elim İran’dan, elbisem Bizans’tan, yüzüm Girit’ten ve gözlerim doğulu (oryantalist). Ama ben resmi yaparken bunun farkında değildim.’. Zeid, doğunun ve batının uyum içinde buluştuğu bir karakterdir ve bu otoportre, bunun tam anlamıyla bir yansımasıdır. Zeid’in ‘Geçmişten Biri’ isimli otoportresi, Raad Zeid Al-Hussein Koleksiyonu’nda yer almaktadır.
Hayatının son 15 yılını Amman’da geçiren Zeid, orada bir çok sanatçı yetiştirmiş, ‘Amman’a Çağdaş Sanat’ı getiren sanaçtı’ olarak tanınmıştır. Londra’da bulunan Tate Modern Sanat Müzesi, 2017 yılında gerçekleştirdiği ‘Fahrelnissa Zeid’ sergisi ile Zeid’i 20. yüzyılın en önemli kadın sanatçılarından biri olarak tanımlamıştır.
Fahrelnissa Zeid Türk geçmişiyle gurur duymuştur. Çağdaş Türk kadını izlenimi yaratma konusuna özen göstermiştir. Yeni Türk Alfabesi ile ilgili bir konferansta Atatürk’ün yanına oturtulmuş ve ismini kara tahtaya Yeni Türk Alfabesi ile yazmıştır.
Kaynaklar:
Gökkuşağında İki Kuşak Belgeseli
http://earsiv.sehir.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/11498/11572/001583399010.pdf?sequence=1
https://www.tate.org.uk/art/artists/fahrelnissa-Zeid-22764/lists/four-key-works